МОНГОЛ УЛСЫН ГАВЬЯАТ БАГШ, ДОКТОР, ПРОФЕССОР МӨНХНАСАНГИЙН БАЯНТӨР (1934-2022)

М.Баянтөр багш Говь-Алтай аймгийн Жаргалан сумын нутаг, “Харгана тохой” хэмээх газар 1934 оны 4-р сарын 4-нд мэндэлжээ. Тэрээр 1945-1955 онд Бүрэнгийн бага сургууль, Завхан аймгийн Элдэв-Очирын нэрэмжит 10 жилийн дунд сургуульд амжилттай суралцан төгсөж, 1955 онд МУИС-ийн орос хэлний ангид элсэн 1 жил суралцаад, МУИС-ийн захиргааны шийдвэрээр 1956-1961 онд М.В.Ломоносовын нэрэмжит Москвагийн Их Сургуулийн Газарзүйн факультетад элсэн суралцаж, “Эдийн засгийн газарзүйч” мэргэжил эзэмшжээ.

Монголын газарзүйн шинжлэх ухаан, боловсролыг хөгжүүлэх үйлсэд өөрийн ухамсарт амьдралаа бүрэн зориулсан М.Баянтөр багш 1961 оноос ЭЗДС-д багшаар томилогдон ажиллаж байгаад 1966 оноос МУИС-ийн газарзүйн салбарт ирж ажиллан МУИС-д нийгэм эдийн засгийн газарзүйн сургалт судалгааг үндэслэн хөгжүүлсэн билээ.  Тэрээр МУИС-ийн газарзүйн салбарт 50 гаруй жил үүнээс 30 орчим жил тэнхимийн эрхлэгчээр ажиллаж, энэ хугацаанд тус салбарт газарзүйч, зурагзүйч, хөрс судлал, бүс нутаг судлал, газрын менежмент, аялал жуулчлалын менежмент зэрэг мэргэжлийн сургалтыг шинээр нээж, хөгжүүлэх ажлыг удирдан зохион байгуулжээ.

М.Баянтөр багш 1973 онд Монгол улсын хотын газарзүйн чиглэлээр дэд докторын зэрэг хамгаалсан нь монголын газарзүйд хотын газарзүйн шинэ чиглэлийг үндэслэсэн юм. Тэрээр “Орон нутгийн харьяалалтай хотын болзлыг шинэчлэн тогтоох тухай БНМАУ-ын АИХ-ын тэргүүлэгчдийн 1972 оны 52-р зарлиг, Монгол Улсын хот, тосгоны эрхзүйн байдлын тухай УИХ-ын 1993 оны хуулийн төслийг боловсруулах ажлын хэсэгт оролцож өөрийн томьёоллуудыг тусгуулжээ.

М.Баянтөр нэгэн сэдэвт зохиол 12, сурах бичиг, гарын авлага 25, эрдэм шинжилгээний өгүүлэл 70 гаруй, сурталчилгааны чанартай судалгааны өгүүлэл 20 гаруйг бичиж нийтлүүлжээ. Түүнээс гадна ном, сурах бичгийн шүүмж 10 гаруй, 25 сурах бичиг, нэг сэдэвт бүтээл, ном, газарзүйн зураг, атласын редактораар ажиллажээ.

Томоохон бүтээлээс дурдвал 1989 онд хэвлэгдсэн “Озера Хубсугул”, мөн 1990, 2009 онд хэвлэгдсэн БНМАУ, Монгол Улсын үндэсний атласт Монгол Улсын хүн ам, хот сууринтай холбоотой 17 зургийг зохиож хэвлүүлсэн ба эдгээр атласын шинжлэх ухааны редакцын зөвлөл, коллегийн гишүүн, хүн амын бүлгийн газарзүйн зургийн редактораар ажиллажээ.

М.Баянтөр 6 эрдэмтэн, 10 гаруй магистрын эрдэм шинжилгээний ажлыг удирдан хамгаалуулж, 1989-2008 он хүртэл газарзүйн ухаанаар докторын зэрэг хамгаалуулах зөвлөлийн дарга, гишүүнээр ажиллаж байлаа. М.Баянтөр сургуулийн газарзүйг хөгжүүлэх, газарзүйн боловсролыг түгээн дэлгэрүүлэхэд жинтэй хувь нэмэр оруулсан соён гэгээрүүлэгч билээ. Тэрээр Монгол Улсын НЭЗГЗ, Гадаад орнуудын НЭЗГЗ-н сурах бичгийн зохиогчдын багийг ахлан ажиллаж, ЕБС-ийн 9,10-р ангид үзэх гадаад орнуудын НЭЗГЗ-н сурах бичгийг 1974 оноос эхлэн зургаан удаа бичиж хэвлүүлсэн ба 2004 онд БСШУЯ-аас зарласан уралдаанд тэргүүн байр эзэлж байжээ.

М.Баянтөр 1977-1981 онд БНМАУ-ын СнЗ-ийн УДТДТМ-ийн Боловсролын хороонд гадаад харилцааны хэлтсийн даргаар ажиллаж, энэ хугацаанд ЗХУ ба бусад социалист улсуудын их дээд, ТМС-д 3000 гаруй оюутан, сурагчдыг 400 гаруй мэргэжлээр сонгон шалгаруулж суралцуулах ажлыг хариуцан, суралцах мэргэжлийг эх орны хэрэгцээ шаардлагад нийцүүлэн захиалах, гадаадад суралцаж буй оюутантай холбогдсон тогтоол, шийдвэрийг шинэчлэн боловсруулах, бэлтгэл ангийг МУИС-ийн харьяанд нээн хичээллүүлэх зэрэг олон асуудлаар МАХН-ын Төв Хороо, СнЗ-д тогтоолын төсөл боловсруулан оруулж зохих шийдвэрийг гаргуулж байсан төрийн ажилтан байв. 

М.Баянтөр МУИС-ийн профессор, хүндэт профессор, БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ы Хөх хотын УБИС-ийн зочин профессор цол хүртжээ. Түүний хөдөлмөр, бүтээлийг Монголын төр өндрөөр үнэлж ойн медалиуд, Алтан гадас одон, Хөдөлмөрийн Гавьяаны улаан тугийн одонгоор шагнаж, 2014 оны 01-р сарын 29-ны өдрийн Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн зарлигаар Монгол Улсын Гавьяат Багш цол хүртээжээ.